Πώς μπο­ρεί ένας άν­θρω­πος να φαί­νε­ται νέ­ος πα­ρά την ηλι­κία του, ενώ ένας άλ­λος να δεί­χνει με­γα­λύ­τε­ρος πριν την ώρα του; Η απά­ντη­ση βρί­σκε­ται στις σκέ­ψεις και στο DNA μας. Οι ερευ­νη­τές δια­πι­στώ­νουν ότι τα μο­τί­βα σκέ­ψης μπο­ρεί να επι­δρά­σουν αρ­νη­τι­κά τα τε­λο­με­ρή σας –δη­λα­δή τα βα­σι­κά μέ­ρη του κυτ­τά­ρου του DNA - και να επη­ρε­ά­σουν τη ζωή και την υγεία σας.

Πώς μπο­ρεί ένας άν­θρω­πος να φαί­νε­ται νέ­ος πα­ρά την ηλι­κία του, ενώ ένας άλ­λος να δεί­χνει με­γα­λύ­τε­ρος πριν την ώρα του;
Οι άν­θρω­ποι έχουν θέ­σει αυ­τό το ερώ­τη­μα εδώ και χι­λιε­τί­ες και πρό­σφα­τα γί­νε­ται όλο και πιο σα­φές στους επι­στή­μο­νες ότι οι δια­φο­ρές με­τα­ξύ των επι­πέ­δων γή­ραν­σης των αν­θρώ­πων, βρί­σκο­νται στις σύν­θε­τες αλ­λη­λε­πι­δρά­σεις με­τα­ξύ των γο­νι­δί­ων, των κοι­νω­νι­κών σχέ­σε­ων, του πε­ρι­βάλ­λο­ντος και του τρό­που ζω­ής. Πα­ρ’ όλο που γεν­νιό­μα­στε με ένα συ­γκε­κρι­μέ­νο σύ­νο­λο γο­νι­δί­ων, ο τρό­πος που ζού­με μπο­ρεί να επη­ρε­ά­σει τον τρό­πο με τον οποίο αυ­τά εκ­φρά­ζο­νται. Ο τρό­πος ζω­ής μας μπο­ρεί ακό­μη και να ενερ­γο­ποι­ή­σει τα γο­νί­δια ή να μειώ­σει τη δυ­να­μι­κή τους. Βα­θιά μέ­σα στη γε­νε­τι­κή καρ­διά όλων των κυτ­τά­ρων μας, βρί­σκο­νται τα τε­λο­με­ρή ή επα­να­λαμ­βα­νό­με­να τμή­μα­τα μη κω­δι­κο­ποι­η­μέ­νου DNA που ζουν στα άκρα των χρω­μο­σω­μά­των. Δη­μιουρ­γούν κα­λύμ­μα­τα στα άκρα των χρω­μο­σω­μά­των και κρα­τούν εσω­τε­ρι­κά το γε­νε­τι­κό υλι­κό. Mε κά­θε διαί­ρε­ση των κυτ­τά­ρων γί­νο­νται πιο μι­κρά κά­τι που βοη­θά να προσ­διο­ρι­στεί το πό­σο γρή­γο­ρα γερ­νά­ει ένα κύτ­τα­ρο. Όταν γί­νουν πο­λύ μι­κρά, το κύτ­τα­ρο στα­μα­τά εντε­λώς να χω­ρί­ζε­ται. Αυ­τός δεν εί­ναι ο μό­νος λό­γος για τον οποίο ένα κύτ­τα­ρο μπο­ρεί να γε­ρά­σει - υπάρ­χουν και άλ­λοι πα­ρά­γο­ντες που πιέ­ζουν τα κύτ­τα­ρα που δεν κα­τα­λα­βαί­νου­με πο­λύ κα­λά - αλ­λά η σμί­κρυν­ση των τε­λο­με­ρών εί­ναι ένας από τους κυ­ριό­τε­ρους λό­γους για τους οποί­ους τα αν­θρώ­πι­να κύτ­τα­ρα γερ­νούν. Οι ερευ­νη­τές έχουν αφιε­ρώ­σει το με­γα­λύ­τε­ρο μέ­ρος της στα­διο­δρο­μί­ας τους στη με­λέ­τη των τε­λο­με­ρών και μια εξαι­ρε­τι­κή ανα­κά­λυ­ψη εί­ναι ότι τα τε­λο­με­ρή μπο­ρούν να επι­μη­κυν­θούν. Τι ση­μαί­νει αυ­τό: η γή­ραν­ση εί­ναι μια δυ­να­μι­κή δια­δι­κα­σία που θα μπο­ρού­σε εν­δε­χο­μέ­νως να επι­τα­χυν­θεί ή να επι­βρα­δυν­θεί - και, σε ορι­σμέ­νες πτυ­χές, ακό­μη και να αντι­στρα­φεί. Σε κά­ποιο βαθ­μό, εξέ­πλη­ξε τους ερευ­νη­τές και την υπό­λοι­πη επι­στη­μο­νι­κή κοι­νό­τη­τα, ότι τα τε­λο­με­ρή δεν εκτε­λούν μό­νο τις εντο­λές που εκ­δί­δει ο γε­νε­τι­κός σας κώ­δι­κας. Τα τε­λο­με­ρή σας ακούν. Τα τρό­φι­μα που τρώ­τε, η αντα­πό­κρι­σή σας στις προ­κλή­σεις, η πο­σό­τη­τα άσκη­σης που κά­νε­τε και πολ­λοί άλ­λοι πα­ρά­γο­ντες φαί­νε­ται να επη­ρε­ά­ζουν τα τε­λο­με­ρή σας και μπο­ρούν να απο­τρέ­ψουν την πρό­ω­ρη γή­ραν­ση σε κυτ­τα­ρι­κό επί­πε­δο. Ένα από τα κλει­διά για να απο­λαμ­βά­νε­τε την κα­λή υγεία, εί­ναι απλά η θε­τι­κή συμ­βο­λή σας για την προ­ώ­θη­ση της υγιούς ανα­νέ­ω­σης των κυτ­τά­ρων. Οι άν­θρω­ποι που πα­ρου­σιά­ζουν υψη­λά πο­σο­στά κυ­νι­κής εχθρό­τη­τας έχουν μι­κρό­τε­ρα τε­λο­με­ρή. Οι επι­στή­μο­νες έχουν μά­θει ότι πολ­λά γνω­στι­κά μο­τί­βα φαί­νε­ται να εί­ναι αν­θυ­γιει­νά για τα τε­λο­με­ρή και ένα από αυ­τά εί­ναι η κυ­νι­κή εχθρό­τη­τα. Η κυ­νι­κή εχθρό­τη­τα ορί­ζε­ται από τον υψη­λό θυ­μό και τις συ­χνές σκέ­ψεις ότι οι άλ­λοι άν­θρω­ποι δεν αξί­ζουν την εμπι­στο­σύ­νη μας. Ένας άν­θρω­πος με εχθρό­τη­τα δεν σκέ­φτε­ται απλώς: «Απε­χθά­νο­μαι να πε­ρι­μέ­νω στην ου­ρά στο σού­περ μάρ­κετ» αλ­λά σκέ­φτε­ται: «Αυ­τός ο πε­λά­της επι­τά­χυ­νε και μου πή­ρε τη θέ­ση στην ου­ρά!» και έπει­τα βρά­ζει από θυ­μό. Οι άν­θρω­ποι με υψη­λά απο­τε­λέ­σμα­τα στην κυ­νι­κή εχθρό­τη­τα, τεί­νουν να έχουν πε­ρισ­σό­τε­ρες καρ­διαγ­γεια­κές πα­θή­σεις, με­τα­βο­λι­κές ασθέ­νειες και συ­χνά πε­θαί­νουν σε νε­ό­τε­ρες ηλι­κί­ες. Έχουν επί­σης κο­ντύ­τε­ρα τε­λο­με­ρή. Σε μια με­λέ­τη σε Βρε­τα­νούς δη­μό­σιους υπαλ­λή­λους, οι άν­δρες με υψη­λά πο­σο­στά κυ­νι­κής εχθρό­τη­τας, εί­χαν βρα­χύ­τε­ρα τε­λο­με­ρή από τους άν­δρες των οποί­ων τα απο­τε­λέ­σμα­τα στην κυ­νι­κή εχθρό­τη­τα ήταν χα­μη­λά. Οι πιο εχθρι­κοί άντρες εί­χαν 30% πε­ρισ­σό­τε­ρες πι­θα­νό­τη­τες να έχουν συν­δυα­σμό βρα­χύ­τε­ρων τε­λο­με­ρών και υψη­λής τε­λο­με­ρά­σης (ένα έν­ζυ­μο στα κύτ­τα­ρα που βοη­θά­ει στην δια­τή­ρη­ση των τε­λο­με­ρών σε κα­λή κα­τά­στα­ση) - ένα προ­φίλ αν­θρώ­που που φαί­νε­ται να αντι­κα­το­πτρί­ζει τις ανε­πι­τυ­χείς προ­σπά­θειες της τε­λο­με­ρά­σης για την προ­στα­σία των τε­λο­με­ρών όταν εί­ναι πο­λύ μι­κρά.

 

https://​antikleidi.​com/​wp-content/​uploads/​2018/​02/​youngvsold.​jpg

Αυ­τοί οι άν­δρες έδι­ναν ακρι­βώς την αν­θυ­γιει­νή απά­ντη­ση στο άγ­χος. Ιδα­νι­κά, το σώ­μα σας αντα­πο­κρί­νε­ται στο άγ­χος με μια ξαφ­νι­κή άνο­δο κορ­τι­ζό­λης και αρ­τη­ρια­κής πί­ε­σης, ακο­λου­θού­με­νη από μια γρή­γο­ρη επι­στρο­φή σε φυ­σιο­λο­γι­κά επί­πε­δα. Αντ’ αυ­τού, όταν αυ­τοί οι άν­δρες εκτέ­θη­καν σε στρε­σο­γό­νες κα­τα­στά­σεις, η δια­στο­λι­κή αρ­τη­ρια­κή πί­ε­ση και τα επί­πε­δα κορ­τι­ζό­λης αμ­βλύν­θη­καν, ένα ση­μά­δι ότι η αντί­δρα­σή τους στο στρες ήταν ου­σια­στι­κά κα­τε­στρα­μέ­νη από την κα­τά­χρη­ση. Η συ­στο­λι­κή αρ­τη­ρια­κή πί­ε­ση αυ­ξή­θη­κε, αλ­λά αντί να επι­στρέ­ψει σε κα­νο­νι­κά επί­πε­δα, πα­ρέ­μει­νε ανυ­ψω­μέ­νη για πο­λύ και­ρό με­τά. Οι εχθρι­κοί άν­δρες εί­χαν επί­σης λι­γό­τε­ρες κοι­νω­νι­κές σχέ­σεις και λι­γό­τε­ρη αι­σιο­δο­ξία. Από την άπο­ψη της σω­μα­τι­κής και ψυ­χο­κοι­νω­νι­κής τους υγεί­ας, ήταν εξαι­ρε­τι­κά ευά­λω­τοι σε μια πρώ­ι­μη νό­σο, τα χρό­νια της ζω­ής τους χα­ρα­κτη­ρί­στη­καν από ασθέ­νειες της γή­ραν­σης, οι οποί­ες πε­ρι­λαμ­βά­νουν καρ­διαγ­γεια­κές πα­θή­σεις, αρ­θρί­τι­δα, εξα­σθε­νη­μέ­νο ανο­σο­ποι­η­τι­κό σύ­στη­μα και πολ­λά άλ­λα. Οι γυ­ναί­κες τεί­νουν να έχουν λι­γό­τε­ρη εχθρό­τη­τα και να σχε­τί­ζο­νται λι­γό­τε­ρο με τις καρ­δια­κές πα­θή­σεις, αλ­λά υπάρ­χουν και άλ­λοι ψυ­χο­λο­γι­κοί ένο­χοι που επη­ρε­ά­ζουν την υγεία των γυ­ναι­κών, όπως η κα­τά­θλι­ψη. Ο μη­ρυ­κα­σμός κά­νει το άγ­χος να κολ­λά­ει στο σώ­μα για πο­λύ και­ρό αφού το γε­γο­νός έχει τε­λειώ­σει. Η απαι­σιο­δο­ξία εί­ναι το δεύ­τε­ρο γνω­στι­κό μο­τί­βο που έχει απο­δει­χθεί ότι έχει αρ­νη­τι­κές επι­πτώ­σεις στα τε­λο­με­ρή. Όταν η ερευ­νη­τι­κή ομά­δα διε­ξή­γα­γε μια με­λέ­τη σχε­τι­κά με την απαι­σιο­δο­ξία και το μή­κος των τε­λο­με­ρών, διε­πί­στω­σε ότι οι άν­θρω­ποι που εί­χαν υψη­λή βαθ­μο­λο­γία στην απαι­σιο­δο­ξία, εί­χαν και μι­κρό­τε­ρα τε­λο­με­ρή. Αυ­τή ήταν μια μι­κρή με­λέ­τη πε­ρί­που 35 γυ­ναι­κών, αλ­λά πα­ρό­μοια απο­τε­λέ­σμα­τα έχουν βρε­θεί και σε άλ­λες με­λέ­τες, συ­μπε­ρι­λαμ­βα­νο­μέ­νης μί­ας με­λέ­της σε πά­νω από 1.000 άν­δρες. Επί­σης, ται­ριά­ζει με ένα με­γά­λο αριθ­μό ερευ­νη­τι­κών στοι­χεί­ων που δεί­χνουν ότι η απαι­σιο­δο­ξία απο­τε­λεί πα­ρά­γο­ντα κιν­δύ­νου για κα­κή υγεία. Όταν οι απαι­σιό­δο­ξοι άν­θρω­ποι ανα­πτύσ­σουν μια ασθέ­νεια που σχε­τί­ζε­ται με τη γή­ραν­ση, όπως ο καρ­κί­νος ή η καρ­δια­κή νό­σο, η ασθέ­νεια τεί­νει να προ­χω­ρή­σει πιο γρή­γο­ρα. Όπως οι κυ­νι­κά εχθρι­κοί άν­θρω­ποι, έτσι και οι άν­θρω­ποι με βρα­χέα τε­λο­με­ρή, γε­νι­κά, τεί­νουν να πε­θαί­νουν νω­ρί­τε­ρα. Ο μη­ρυ­κα­σμός –δη­λα­δή ο συλ­λο­γι­σμός των προ­βλη­μά­των ξα­νά και ξα­νά - εί­ναι το τρί­το κα­τα­στρο­φι­κό σχέ­διο σκέ­ψης. Πώς να ξε­χω­ρί­στε τον μη­ρυ­κα­σμό από τον αβλα­βή προ­βλη­μα­τι­σμό; Ο προ­βλη­μα­τι­σμός εί­ναι η φυ­σι­κή, εν­δο­σκο­πι­κή ανά­λυ­ση για τους λό­γους που συμ­βαί­νουν τα πράγ­μα­τα με κά­ποιο τρό­πο. Μπο­ρεί να σας προ­κα­λέ­σει μία υγιή ενό­χλη­ση, αλ­λά ο μη­ρυ­κα­σμός σας κά­νει να αι­σθά­νε­στε απαί­σια. Και ο μη­ρυ­κα­σμός δεν οδη­γεί πο­τέ σε λύ­ση, πα­ρά μό­νο σε πε­ρισ­σό­τε­ρο συλ­λο­γι­σμό. Όταν μη­ρυ­κά­ζε­τε, το άγ­χος κολ­λά­ει στο σώ­μα για πο­λύ και­ρό με­τά τη λή­ξη του στρε­σο­γό­νου πα­ρά­γο­ντα, με τη μορ­φή πα­ρα­τε­τα­μέ­νης υψη­λής αρ­τη­ρια­κής πί­ε­σης, αυ­ξη­μέ­νου καρ­δια­κού ρυθ­μού και υψη­λό­τε­ρων επι­πέ­δων κορ­τι­ζό­λης. Το πνευ­μο­νο­γα­στρι­κό σας νεύ­ρο, το οποίο σας βοη­θά να αι­σθά­νε­στε ήρε­μοι και να δια­τη­ρεί­τε στα­θε­ρή την καρ­διά και το πε­πτι­κό σας σύ­στη­μα, μειώ­νει τη δρα­στη­ριό­τη­τά του - και πα­ρα­μέ­νει απε­νερ­γο­ποι­η­μέ­νο πο­λύ και­ρό με­τά το τέ­λος του στρε­σο­γό­νου γε­γο­νό­τος. Σε μια με­λέ­τη, εξε­τά­σα­με τις κα­θη­με­ρι­νές αντι­δρά­σεις στο στρες σε υγιείς γυ­ναί­κες που ήταν οι­κο­γε­νεια­κοί φρο­ντι­στές. Όσο πε­ρισ­σό­τε­ρο οι γυ­ναί­κες μη­ρύ­κα­ζαν με­τά από ένα αγ­χω­τι­κό συμ­βάν, τό­σο χα­μη­λό­τε­ρη ήταν η τε­λο­με­ρά­ση στα γη­ρά­σκο­ντα CD8 κύτ­τα­ρά τους (τα κρί­σι­μα ανο­σο­κύτ­τα­ρα που στέλ­νουν προ­φλεγ­μο­νώ­δη σή­μα­τα όταν έχουν κα­τα­στρα­φεί). Τα άτο­μα που συλ­λο­γί­ζο­νται υπερ­βο­λι­κά, βιώ­νουν πε­ρισ­σό­τε­ρη κα­τά­θλι­ψη και άγ­χος, τα οποία με τη σει­ρά τους συν­δέ­ο­νται με μι­κρό­τε­ρα τε­λο­με­ρή. Το τέ­ταρ­το γνω­στι­κό μο­τί­βο, εί­ναι η κα­τα­στο­λή της σκέ­ψης, η προ­σπά­θεια δη­λα­δή να απο­μα­κρυν­θούν οι ανε­πι­θύ­μη­τες σκέ­ψεις και τα συ­ναι­σθή­μα­τα. Ο Daniel Wegener, κοι­νω­νι­κός ψυ­χο­λό­γος του Χάρ­βαρντ, θυ­μή­θη­κε τι έλε­γε ο Ρώ­σος συγ­γρα­φέ­ας Leo Tolstoy: «Προ­σπα­θή­στε να θέ­σε­τε στον εαυ­τό σας το πα­ρα­κά­τω ερώ­τη­μα: προ­σπα­θεί­στε να μην σκε­φτεί­τε μια πο­λι­κή αρ­κού­δα και θα δεί­τε ότι αυ­τό το κα­τα­ρα­μέ­νο πράγ­μα, θα έρ­χε­ται στο μυα­λό σας κά­θε λε­πτό». Ο Wegener δο­κί­μα­σε αυ­τή την ιδέα μέ­σω μιας σει­ράς πει­ρα­μά­των και εντό­πι­σε ένα φαι­νό­με­νο που ονο­μά­ζε­ται ει­ρω­νι­κό σφάλ­μα, που ση­μαί­νει ότι όσο ισχυ­ρό­τε­ρα πιέ­ζε­τε τις σκέ­ψεις σας μα­κριά, τό­σο πιο δυ­να­τά φω­νά­ζουν για την προ­σο­χή σας. Το ει­ρω­νι­κό σφάλ­μα μπο­ρεί επί­σης να εί­ναι επι­βλα­βές για τα τε­λο­με­ρή. Αν προ­σπα­θή­σου­με να δια­χει­ρι­στού­με τις αγ­χω­τι­κές σκέ­ψεις βυ­θί­ζο­ντας, τις κα­κές σκέ­ψεις στα βα­θύ­τε­ρα νε­ρά του υπο­συ­νεί­δη­του μας, μπο­ρεί να απο­τύ­χει. Οι πό­ροι του εγκε­φά­λου που έχουν υπο­στεί χρό­νια κα­τα­πό­νη­ση έχουν ήδη επι­βα­ρυν­θεί–αυ­τό το ονο­μά­ζου­με γνω­στι­κό φορ­τίο - κα­θι­στώ­ντας ακό­μη πιο δύ­σκο­λο να κα­ταρ­γη­θούν οι σκέ­ψεις. Αντί για λι­γό­τε­ρο άγ­χος, έχου­με πε­ρισ­σό­τε­ρο. Σε μια μι­κρή με­λέ­τη, η με­γα­λύ­τε­ρη απο­φυ­γή αρ­νη­τι­κών συ­ναι­σθη­μά­των και σκέ­ψε­ων συ­σχε­τί­στη­κε με βρα­χύ­τε­ρα τε­λο­με­ρή. Η απο­φυ­γή από μό­νη της δεν εί­ναι πι­θα­νόν να αρ­κεί για να βλά­ψει τα τε­λο­με­ρή, αλ­λά μπο­ρεί να οδη­γή­σει σε χρό­νια αγ­χω­τι­κή διέ­γερ­ση και κα­τά­θλι­ψη, εκ των οποί­ων και τα δύο μπο­ρεί να κο­ντύ­νουν τα τε­λο­με­ρή σας. Η επί­γνω­ση της σκέ­ψης μπο­ρεί να προ­ω­θή­σει την αν­θε­κτι­κό­τη­τα στο στρες. Με το πέ­ρα­σμα του χρό­νου, μα­θαί­νε­τε να συ­να­ντά­τε τον μη­ρυ­κα­σμό και να λέ­τε: «Εί­ναι απλά μια σκέ­ψη». Το τε­λι­κό γνω­στι­κό μο­τί­βο σκέ­ψης εί­ναι η πε­ρι­πλά­νη­ση του νου. Οι ψυ­χο­λό­γοι Matthew Killingsworth και Daniel Gilbert χρη­σι­μο­ποί­η­σαν μια εφαρ­μο­γή iPhone που «πα­ρα­κο­λου­θεί την ευ­τυ­χία» για να ρω­τή­σουν χι­λιά­δες αν­θρώ­πους με ποιά δρα­στη­ριό­τη­τα ασχο­λού­νταν, τι σκέ­φτο­νταν και πό­σο χα­ρού­με­νοι ήταν. Οι ψυ­χο­λό­γοι ανα­κά­λυ­ψαν ότι περ­νά­με το μι­σό της ημέ­ρας σκε­φτό­με­νοι κά­τι δια­φο­ρε­τι­κό από αυ­τό που κά­νου­με. Δια­πί­στω­σαν επί­σης ότι όταν οι άν­θρω­ποι δεν σκέ­φτο­νται αυ­τό που κά­νουν, δεν εί­ναι τό­σο ευ­τυ­χείς όσο όταν δε­σμεύ­ο­νται με αυ­τό που κά­νουν. Συ­γκε­κρι­μέ­να, η αρ­νη­τι­κή πε­ρι­πλά­νη­ση του νου - όταν σκέ­φτε­στε αρ­νη­τι­κές σκέ­ψεις ή επι­θυ­μεί­τε να εί­στε κά­που αλ­λού - ήταν πιο πι­θα­νό να οδη­γή­σει σε απο­γο­ή­τευ­ση το επό­με­νο χρο­νι­κό διά­στη­μα. Τα αρ­νη­τι­κά πρό­τυ­πα σκέ­ψης που έχου­με πε­ρι­γρά­ψει εί­ναι αυ­τό­μα­τα, υπερ­βο­λι­κά και έχουν τον έλεγ­χο. Κα­τα­λαμ­βά­νουν το μυα­λό σας και εί­ναι σαν να κα­λύ­πτουν τα μά­τια γύ­ρω από τον εγκέ­φα­λό σας ώστε να μην μπο­ρεί­τε να δεί­τε τι συμ­βαί­νει πραγ­μα­τι­κά γύ­ρω σας. Αλ­λά όταν κα­τα­λα­βαί­νε­τε πε­ρισ­σό­τε­ρο τις σκέ­ψεις σας, βγά­ζε­τε το μα­ντή­λι που κα­λύ­πτει τα μά­τια σας. Δεν θα στα­μα­τή­σε­τε απα­ραί­τη­τα τις σκέ­ψεις, αλ­λά έχε­τε πε­ρισ­σό­τε­ρη διαύ­γεια. Ορι­σμέ­νες δρα­στη­ριό­τη­τες που προ­ω­θούν την κα­λύ­τε­ρη συ­νει­δη­το­ποί­η­ση της σκέ­ψης πε­ρι­λαμ­βά­νουν διά­φο­ρες μορ­φές ασκή­σε­ων μυα­λού-σώ­μα­τος όπως του τρε­ξί­μα­τος με­γά­λων απο­στά­σε­ων. Η επί­γνω­ση της σκέ­ψης μπο­ρεί να προ­ω­θή­σει την αντο­χή στο στρες. Με το πέ­ρα­σμα του χρό­νου μα­θαί­νε­τε να αντι­με­τω­πί­ζε­τε τους προ­βλη­μα­τι­σμούς σας ή τις προ­βλη­μα­τι­κές σκέ­ψεις και να λέ­τε: «Εί­ναι απλά μια σκέ­ψη. Θα εξα­φα­νι­στεί». Αυ­τό εί­ναι το μυ­στι­κό για το αν­θρώ­πι­νο μυα­λό: Δεν χρειά­ζε­ται να πι­στεύ­ου­με ό,τι μας λέ­νε οι σκέ­ψεις μας. Ή, όπως λέ­ει και το ρη­τό: «Μην πι­στεύ­ε­τε όλα όσα σκέ­φτε­στε». _

---

Πη­γή: ideas.​ted.​com
Αντι­κλεί­δι, Mπο­ρούν οι αρ­νη­τι­κές σκέ­ψεις να σας κά­νουν να γερ­νά­τε γρη­γο­ρό­τε­ρα;